تاریخچه قلمزنی
هنر قلمزنی عبارت است از نقر نمودن نقوش بر روی سطوح فلزی به ویژه مس، طلا، نقره، برنج به وسیله انواع قلم‌ها که با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی انجام می‌گیرد.
به نقل از برخی منابع، قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستانشناسی به ۹۵۰۰ ق.م می‌رسد و تا قبل از هزاره ۵ ق.م(کشف ذوب مس) بصورت خالص بکار رفته و از شیوه چکش‌کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می‌شده. امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران یافت شده، می‌توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی‌ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، مؤید این نکته است.
با توجه به بررسی‌های پژوهشگران سابقه تاریخی این هنر به (سکاها) می‌رسد که در حدود پنج هزار یا هفت هزار سال پیش در قفقاز زندگی می‌کرده‌اند. از این قوم آثار بسیاری بدست آمده که اکثر از طلا و نقره و برنز می باشند.
از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در ۱۳۳۶ کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه است. در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلمزنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده‌است و آثار با ارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن‌ها می‌توان به جام‌های طلای مارلیک اشاره نمود.
– هنر قلمزنی در دوره هخامنشی
در این دوره (۵۵۰-۳۳۰ق.م) هنر قلمزنی تحوّل یافت و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد ، بر ادوار پس از خود تأثیر گذاشت. دوره هخامنشی اوج هنر فلزکاری در زمینه‌های ریخته‌گری، چکش‌کاری، ترصیع و…، است. با حمله اسکندر و آتش زدن تخت جمشید بسیاری از آثار، ازجمله آثار فلزی طلا، نقره، برنز، مس و…، نابود شد و به غارت رفت.
– هنر قلمزنی در دوره سلوکی
در دوره سلوکی با ساخت شهرهای جدیدی مانند مرو و نسا و انتقال کارگاه‌های هنری به این شهرها، هنر قلمزنی با تأثیرپذیری از هنر هلنی (هنر یونانی) ادامه یافت.
هنر قلمزنی در دوره اشکانی
با روی کار آمدن پارت‌ها در سال ۲۵۰ ق.م تا ۲۲۴ میلادی هنر قلمزنی با همان شیوه هخامنشی با اندک تغییر به عمر خود ادامه داد. ساخت پیکره‌ها از جنس طلا و نقره و مفرغ به شیوه ریخته‌گری در دوره اشکانی از رونق ویژه‌ای برخوردار شد و زیورآلات مرصع با سنگ‌های قیمتی با همان شیوه هخامنشی ادامه یافت. در این دوره به دلیل هجوم اسکندر آثار هنری مهمّی در دست نیست و به سبب هرج و مرج و کم‌توجهی پارتیان به هنر، تنها در اواخر این دوره ساخت آثار قلمزنی رو به رشد نهاد.
هنر قلمزنی در دوره ساسانی
ولی مجموعه ظرف‌ها و بشقاب‌های نقره و طلای عصر ساسانی که بدست استادان ایرانی قلم خورده است و سلاطین این سلسله را در بزم یا رزم و شکار نشان می‌دهد و در موزه ارمیتاژ شهر لنینگراد نگاه‌داری می‌شود رواج صنعت قلمزنی را در آن عصر تایید میکند. از ویژگی‌های هنر قلمزنی در دوره ساسانی که بیشتر به صورت برجسته بر روی طلا و نقره بوده، نقش حیوانات بالدار یا سرِ شیر و اژدها و انواع گل و مرغ‌های مختلف و صورت رقاصه‌ها در حال رقص با آلات موسیقی و نوازشگران و مجالس رزم و بزم و شکارگاه‌هاست.
هنر قلمزنی در دوره اسلامی
در قرون اولیه اسلامی، اعراب که مسلّماً خود هنری نداشتند، هنر قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده‌های بعد، در اثر علاقه هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از آرا و عقاید اسلامی، در خلق آثار فلزی از آن بهره بردند و کم کم نقوش بی نظیر و طرح‌های بومی و اسطوره‌ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد. در دوره سامانیان هنر قلمزنی در اثر تبادلات تجاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت. اشیای قلمزنی شده دوران دیلمیان در موزه‌های ایران از جمله آثار معروف این دوره است. از سده‌های اولیه تا قرون سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می‌شد. مکتب قلمزنی خراسان در سده چهارم قمری شکل گرفت و در دوره سلجوقی به اوج کمال خود رسید.
هنر قلمزنی در دوره سلجوقی
سلجوقیان در اوایل سده پنجم قمری (۴۲۹) از ترکستان به ماوراءالنّهر آمدند و سکونت گزیدند و سپس خراسان را متصرّف شدند. با علاقه‌ای که حکام سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلمزنی همچون سایر رشته‌های هنری حمایت شد و گسترش چشم گیری یافت.
ایجاد نقوش گیس باف (بر اساس آنچه در دوران قبل از اسلام رواج داشت) در تزیینات ظروف به شیوه و سبک بسیار زیبا متداول گردید. در این دوران ترصیع فلزات به صورت مفتول‌های طلا، مس، نقره و یا ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس رایج شد، از کارهای بسیار زیبا در این دوره مشبک‌کاری روی فلز است.