تاریخچه پوستین‌دوزی
قدیمی ترین نشانه های استفاده از پوست به عنوان پوشش ، از تصاویر ماقبل تاریخ در غارها به دست آمده است. در حدود پانصد هزار سال پیش از میلاد، در عصریخبندان و پیش از کشف الیاف طبیعی ، انسانها پوستین می پوشیدند. در هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد، به تدریج دباغی پوست از حالت بدوی خارج شد و با کشف شیوه تهیه چرم ، کاملاً تخصصی گردید. بر اساس اسناد موجود، پوستین دوزی و دباغی در روم قدیم حرفه هایی کاملاً مستقل بودند. ثروتمندان از پوست یوزپلنگ و مستمندان از پوست گوسفند استفاده می کردند. افکندن پوست بر شانه ، تا امروز نیز در میان شبانان کوهستانی آذربایجان محفوظ مانده است. درنقوش آشوری می توان مشاهده کرد که مادها پوستین های بلندی بر تن دارند که عموماً سرشانه و روی بازوی آن ها را می پوشاند .
پوستین دوزی صنعتی به شمار می رود که از زمان های قدیم رونق و رکود بسیاری را تجربه کرده است. از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۲۴۴ میلادی ، لباس و زره ایرانیان از چرم و پوست بود، پرداخت پوست از مشاغل مهم آن روزگار بود و سینه به سینه انتقال می یافت. از ۲۴۴ تا ۶۵۰ میلادی ، دباغان و پوست دوزان اتحادیه (صنفی) داشتند. از ۲۴۴ تا ۶۵۰ میلادی ، در شبه جزیره عربستان استفاده از پوستهای قیمتی رواج داشت. از قرن چهارم تا هشتم / دهم تا چهاردهم ، رنگرزی پوست به تدریج کاری هنری و تجاری شد. در ایران در طول تاریخ مهم ترین مراکز پوست ، خراسان و ماوراءالنهر (شهرهایی نظیر طوس ، بخارا، نیشابور و مرو) بوده است . بعد از اسلام در ایران صنعت پرداخت پوست رونق یافت و پوست ایران ، مخصوصاً پوست بره ، شهرت جهانی پیدا کرد. در دوره صفویه پوستین ایران که همان پوست پرداخت شده گوسفند بود عمدتاً به اروپا و عثمانی و هندوستان صادر می شد. در دوره قاجار، به موازات انحطاط بسیاری از صنایع ، صنعت پوست نیز دچار رکود شد. در این دوره پوست های قیمتی از روسیه وارد می شد. این هنر از زمان های بسیار قدیم در مناطق شرق و شمال شرقی ایران رواج داشته و شباهت زیادی به فراورده های افغانی دارد. رونق پوستین دوزی به قبل از جنگ جهانی دوم می رسد.در آن زمان پوستین از اقلام صادراتی ایران محسوب می شد.
از دهه ۱۳۴۰ شمسی ، تجارت پوستین در ایران دوباره رونق یافت و از خراسان به بازارهای داخلی و خارجی صادر شد. پس از تأسیس شرکت صنایع پوست و چرم ایران چند کارخانه در نواحی مختلف ، از جمله در خراسان و لرستان ، احداث شد. این محصول شباهت زیادی به فراورده های افغانی دارد و در بازار جهانی فراورده های پوستی افغانی نسبت به ایران موقعیت استوارتری داشته و از نظر قیمت به آسانی با محصولات پوستی خراسان رقابت می کند.
پوستین انواع گوناگونی داشته است و برای فراورده های پوستی از پوست گوسفند ، بز ، بزغاله و گوساله استفاده می کنند. بهترین پوست برای تهیه پوستین ، پوست بره «شیرْمَسْت» ؛ یعنی بره نری که حداکثر سه ماه داشته باشد و فقط با شیر مادر و علف تازه تغذیه کرده باشد. بره شیرمست اگر در کوهستان پرورش یافته شده باشد، پوستی مرغوب تر دارد.
پوستین دوزی در بیشتر موارد به صورت موروثی به صنعتگران و کارگران این رشته منتقل شده و به همین جهت به آن دلبستگی دارند.
پوستین دوزی در شاندیز ، دوین ، مشهد ، قوچان و درگز در استان خراسان هنوز هم رواج دارد و سوزن دوزی روی این فراورده پوستی توسط زنان در اکثر نقاط مشهد و مخصوصا شاندیز انجام می گیرد.
شیوه کار
در تهیه محصولات چون تقریبا تمام سطح خارجی پوست را سوزن دوزی می کنند ، پوست گوسفند یا بره را پس از انجام مراحل دباغی ، بر اساس الگو برش هایی بر روی آن انجام داده و با آن جلیقه ، کلاه پوستی و یا زیر انداز دوخته و سپس نقوشی زیبا را بر رویه کار (قسمت جیر آن) را با نخ های ابریشمی می دوزند و در پایان قسمت های مختلف را به شیوه سنتی به هم می دوزند. ابریشم مورد مصرف معمولا به رنگ قهوه ای مایل به طلایی است . این کار توسط استاد کارگاه انجام می گیرد ؛ برای این کار از قیچی های مخصوصی استفاده می کنند و در مرحله آخر به کمک نخ و سوزن و با دست به هم می دوزند.
از قدیم برای رنگ کردن پوست از پوست انار جنگلی که پوست را به رنگی زرد در می آورد استفاده می کردند. اما بعد ها رنگرزی با رنگ های شیمیایی انجام شد به این ترتیب که پودر رنگ را بر روی پوست پاشیده و با یک تکه آجر آنقدر روی آن را می مالیدند تا در سطح پوست نفوذ کند. پوستین باید ثبات رنگ داشته باشد و دوخت آن از مقاومت خوبی برخوردار باشد همچنین برای رفع بوی بد پوست باید دباغی آن با مواد شیمیایی انجام گردد.