تاریخچه فرش گلستان
استان گلستان یکی از مناطق حاشیه خزر است که همواره در طول تاریخ از نظر فرهنگی و جایگاه منطقهای، نقش بسیار ویژهای داشته است. ترکمنها جمعیت اصلی و غالب در این استان را تشکیل دادهاند، از دیگر قومیتهای ساکن در این محدوده میتوانیم به ترکهای قزلباش، قوم فارس و بلوچ اشاره کنیم.
گلستان همواره در صنایع دستی و محلی جزء مناطق پیشرو در ایران بوده و همواره آثار تخصصی بسیاری در فرهنگ و تاریخ ایرانزمین برجای گذاشته است. منطقهی گلستان قدمتی بیش از ۷ هزار سال بر اساس آثار کشف شدهی غار کیارام دارد. اهالی گلستان در گذشته کوچرو بودند و همواره قالی و قالیچه، جزء بسیار مهمی از زندگی مردمان گلستانی را تشکیل داده بود. این فرهنگ تا به امروز ادامه داشته و گلستان یکی از برترین قالیهای ایران را تولید میکند. بهطوری که امروزه گردشگران بسیاری در همسایگی دریای خزر برای خرید فرش دستباف به سرغ قالیهای گلستانی میروند.
خصوصیات فرش استان گلستان
فرش دستباف گلستان از نظر ویژگیهای اختصاصی و محلی همواره ویژگیهای بارزی در میان قالیهای دستباف دنیا داشته است. به طوری که به یک نگاه به طرح و نقش این قالیها میتوان، تشخیص داد که این قالیها متعلق به گلستان هستند.
فرش دستباف ترکمن که اصلیترین نقش را در قالیهای این منطقه ایفا میکند، از شیوه گرهی متقارن یا ترکی پیروی میکند. این گرهها باعث شده است که قالیهای گلستان از نظر تراکم و استحکام در سطح بسیار بالایی قرار داشته باشند. همچنین دار قالیهای این منطقه عمدتا به صورت عمودی است اما در مناطق کوچرو، همچنان دارقالیها به صورت افقی مورد استفادهی بافندگان است.
گلستان یکی از بزرگترین تولید کنندهی الیاف پنبه در ایران است و همواره مزارع پنبه در گلستان، با کیفیتترین پنبهها را مخصوص صنعت قالیبافی تولید میکند. از اینرو، تارهای قالی گلستان به صورت نخپنبه است و در ساختار پرزها، بافندگان از پشم و یا کرک استفاده میکنند.
فرش دستباف گلستان، از نظر طرح و نقش جزء خاصترین طرحهای ایران است که در ادامه به بررسی طرحهای مشهوراین منطقه میپردازیم.
طرح های مشهور قالی های گلستانی
فرش دستباف ترکمن یکی از بیشترین طرح و نقشها را در میان قالیهای دستباف در دنیا دارد. به طوریکه هر طایفه و قبیله بر اساس شناسنامهی قبیلهی خود از طرح و نقش خاصی پیروی میکند. البته تمام طرح و نقشهای قبایل ترکمن با یکدیگر تشابه بسیاری دارند و تفاوت آنها به صورت بسیار جزئی در شیوه بهکارگیری نماد و جزئیات در قالیها است.
در طرحهای ترکمنی عمدتا به نمادهای هندسی یا طبیعی تکرار شونده “گل” میگویند. عموما طرحهایی که بخش دوم آنها با گل نام گذاری شده است، طرحهایی هندسی و تکرار شوندههستند که مهمترین طرحهای فرش دستباف گلستان را تشکیل دادهاند.
نقش قابی قالی گلستان
یکی از طرحهای دستباف متفاوت و البته بسیار زیبا در میان انواع فرش دستباف گلستان، طرح قابی است. در این طرح معمولا فرش در قالب مربعهایی قاب مانند نشانگر نمادهای مهم و طبیعی مانند گیاهان و جانوران است. این طرح جزء طرحهای آنتیک و کلکسیونی در گلستان به حساب میآید.
طرح ماری گل در فرش دستباف گلستان
طرحی هشت ضلعی و متقارن که به صورت واگیره در میان قالیهای ترکمنی تکرار شده است. این طرح با توجه به علاقهی مردم ترکمن به شترهای بومی، کوشک دابان به معنای جای پای شتر نیز نامگذاری شده است. این طرح یک طرح هندسی اقتباسی از جای پای شتر است که این طرح مشهورترین طرح در فرش دستباف گلستان است.
نقش آینه گل در فرش های استان گلستان
این طرح از یک هشت ضلعی تشکیل شده است و این شکل درون خود به هشت ضلعیهای کوچکتری طراحی شده است از این رو به این طرح، آینه گل میگویند. طرح آینه گل در فرش دستباف گلستان و درمیان ایل یموت محبوبیت بسیار دارد.
طرح گلین بارماق گل در قالی های دست باف گلستانی
ترکمنها علاقه زیادی به مراسم عروسی دارند، از این رو همواره نمادها و نشانهای مربوط به این فرهنگ زیبا، در قالیهای گلستان و ترکمنصحرا بسیار به چشم میخورد. یکی از این طرحهای پر استفاده طرح گلین بارماق گل است که نمادی از خنچهی مراسم عقد و عروسی در گلستان است. معنای گلین بارماق به معنای انگشت عروس به فارسی است.
نقش طغرل گل فرش استان گلستان
ترکمنها در تاریخ خود، علاقهی زیادی به طغرل سلجوقی دارند. این شخص دلاوریهای زیادی در منطقهی گلستان داشت و نماد او، یعنی عقاب در میان نمادهای فرش دستباف گلستان جزء طرحهای تاریخی و مورد احترام است. همچنین عقاب از مشهورترین نمادهای ترکمن صحرا است. این طرح نیز به شیوهی واگیره و در متن قرمز رنگ به نمایش در آمدهاست.
طرح قابسه گل در فرش دست بافت گلستان
یکی از پرندگان بومی در ترکمن صحرا، قابسه یا قبسه نام دارد که همواره مردم ترکمن به این پرنده علاقهی زیادی داشته و آن را جزء نمادهای محبوب و مهم در فرهنگ و تاریخ خود میدانند. از این رو طرحهای این پرنده به صورت هندسی شده و مینیمال در قالب فرش دستباف گلستان جایگاه بسیار ویژهای دارد.
نقش قوچاق گل قالی گلستانی
یکی از نمادهای دیگر مورد علاقهی مردم ترکمن، شاخ قوچ است که به قوچاق مشهور است. این نماد با توجه به ترسیم نماد قدرت و بزرگی همواره مورد تمجید ایل ترکمن قرار داشته است. از این رو طرح قوچاق به صورت واگیره در میان طرحهای مختلف فرش دستباف گلستان جایگاه بسیار ویژهای دارد.
از دیگرطرحهای مورد استفاده و مشهور قالیهای گلستانی واگیره با پسوند گل میتوانیم به درناق، قامچی، بشقاب، آیدی، آخال، رتیل، خرچنگی، قابوس، چمچمه، آقسو و فیلپی اشاره کنیم.