گلیم آذربایجان غربی
گلیم به‌طور کلی یک فرش با بافت صاف یا یک نوع قالی بدون پُرز یا خواب گره خورده است که یکی از زیر شاخه‌های هنر نساجی و بافندگی سنتی می‌باشد و نام آن در زبان‌های مختلف با انواع گوناگون آورده شده است. علی‌رغم این که تا چند دهه‌ی اخیر گلیم، بافته‌ی عشایری تلقی می‌شد اما امروزه شاهد گرایشی که مردم به دلیل جنبه‌های تزئینی آن به سمت گلیم دارند، هستیم لذا امروزه انواع گلیم در سرتاسر دنیا طرفداران خود را دارد.
انواع گلیم
گلیم، نوعی فرش یا زیراندازی است که با درگیری تار و پود و با بهره‌گیری از نخ پشمی، پنبه‌ای، ابریشمی یا کنفی بافته می‌شود و به عنوان کفپوش یا تزئین مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلیمهای ایرانی را می‌توان در سه گروه تقسیم‌بندی کرد که عبارت‌اند از:
- گلیم ساده یا دورو یا تخت (Flat Kilim)
- گلیم یک رو یا سوماک (Sumak Kilim)
- گلیمهای خاص یا گلیمهای یک رو ولی غیر سوماک
گلیمهای ساده یا دورو یا تخت
برای بافت این نوع گلیم‌ها از روش پودگذاری استفاده می‌شود. ضخامت کمتری در مقایسه با انواع دیگر گلیم دارد. نگاره‌های دوروی گلیم یکسان است و در نهایت از دو سمت (پشت و روی) آن می‌توان استفاده کرد. گلیمهای قشقایی، گلیمهای سنه و بیجار در کردستان و مسند و گلیمهای ساده در اردبیل، گلیمهای سمنان، زنجان و غیره در این گروه قرار دارد. این نوع گلیم‌ها فقط دارای تار و پود است.
گلیمهای یک رو یا سوماک
گفته می‌شود نام سوماک از نام «شامخیا» شهری در قفقاز گرفته شده که در آن‌جا در طی قرن‌ها، گلیمهای ظریف گلدار پودی بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پود پیچ انجام می‌گیرد. ظریف‌ترین گلیمهای سوماک از قفقاز می‌آید و از قرن بیستم در سایران و ترکیه نیز تولید می‌شود.
بافت گلیمهای یک رو یا سوماک با روش پودپیچی و پیچش پود صورت می‌گیرد این گلیم‌ها از ضخامت بیشتری در مقایسه با گلیمهای ساده و معمولی برخوردار است و دارای تار و پود پیچش و پود نازک است. پودپیچشی در حالت حرکت و چرخش به دور نخ‌های چله یا تار ایجاد نقش می‌کند و با عبور تار دیگری آن هم به‌صورت سراسری بر روی هر نخ بافت صورت می‌گیرد و در نهایت با کوبیدن آن به کمک شانه؛ دفه؛ دفتین و نظایر آن عمل بافت صورت می‌پذیرد و چون اضافات پود پیچشی به پشت گلیم می‌رود و مخفی می‌ماند، گلیمی ضخیم‌تر از گلیم معمولی و یک رو پدید می‌آید. چرا که طرح‌ها و نقشه‌ها در روی گلیم مشاهده می‌شود و در پشت آن فقط نخ‌های رنگین به صورت پراکنده نامنظم به چشم می‌خورد.
نخستین تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان گلیمهای ساده و سوماک‌ها عشایر بوده‌‌اند که قرن‌ها پس از بافت گلیمهای ساده و احساس نیاز به زیراندازی ضخیم‌تر و کامل‌تر از گلیم، سوماک پدید آمد. لذا محققان بر این عقیده‌اند که سوماک را با توجه به خصوصیات بافت، تنوع مواد اولیه و کامل‌تر شدن نقش‌ها و سایر ویژگی‌ها می‌توان حلقه‌ی واسطی را بین گلیم و قالی در تاریخ فرش‌بافی و در مسیر تکاملی بافت گلیم تا قالی دانست. «ورنی» که در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی بافته می‌شود، شیر یکی پیچ که بافت آن در استان کرمان صورت می‌پذیرد، «رندی» که در استان‌های فارس و خوزستان بافته می‌شود در این گروه قرار دارند. سوماک‌ها را به سه گروه می‌توان تقسیم کرد:
۱- گروه اول شامل سوماک‌های بافت عشایر آذربایجان شرقی و اردبیل در ایران که به نام ورنی خوانده می‌شود، متن این ورنی‌ها اصولا با نقوش ریز و ساده شده‌ی حیوانات کنار نقش مایه‌ی ساده هندسی پوشیده شده است.
۲- گروه دوم سوماک‌های بافت جمهوری آذربایجان شامل می‌شود. این بافته‌ها معمولا با نقوش درشت حیوانات پوشیده شده است، این نقوش برخلاف حیوانات ساده و انتزاعی ورنی‌های ایران جزئیات بیشتر و کامل‌تری از حیوانات را نشان می‌دهد.
۳- گروه سوم را سوماک‌های بافت ترکیه تشکیل می‌دهد. سطح این سوماک‌ها به طور تمام با نقوش هندسی، پوشیده شده و حیوانات به‌ندرت در آن به کار رفته است.
گلیمهای یک رو ولی غیر سوماک
در بافت این نوع گلیم‌ها از روش و تکنیک‌های بافت گلیم ساده (پودگذاری)، بافت گلیم سوماک (پودپیچی) و حتی در مواردی در خصوص برخی از آن‌ها از شیوه‌ی بافت قالی (گره کامل) استفاده می‌شود. گلیمهای گل برجسته‌ی ایلام، گچمه در استان کهکیلویه و بویر احمد، شورکی که در استان خراسان و در حدود ۵۰ کیلومتری شهر مشهد بافته می‌شود، گلیم رضا آباد خار توران که در حدود ۳۲۰ کیلومتری شاهرود بافته می‌شود، گلیم سفره کردی خراسان و غیره در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.
ابزار و وسایل کارگلیم‌بافی
ابزار بافندگی را بافنده‌ها یا در خانه‌ی خود می‌سازند یا از بازارهای محلی تهیه می‌کنند. این ابزار شامل دار (افقی یا عمودی)، شانه، کجووهاف یا سیخ پودکشی، قیچی و چاقو و گاهی نقشه است که در ادامه هر یک از آن‌ها بررسی شده‌اند.
شانه
شانه‌ها برای کوبیدن برای کوبیدن پودها و ترتیب فاصله‌ی تارها به کار می‌رود و به‌طور تمام از فلز یا چوب و فلز با دندانه‌های بلند فلزی ساخته می‌شود. شانه‌هایی که دارای دسته‌ی بلندی است به عنوان اهرم در تنظیم کشش تار و پودها استفاده می‌شود.
کجووف‌ها
کجووهاف‌ها (چوبی برای جدا ساختن بیشتر تارها) را که اغلب کهنه و فرسوده است از چوب صاف و صیقلی می‌سازند.
سیخ پودکشی
سیخ پودکشی که در گلیم‌بافی کمتر استفاده می‌شود، میله‌ی چوبی ساده‌ای است که دو سر آن دارای قلابی برای رد کردن پودهاست.
قیچی و چاقو
قیچی و چاقو نیز از دیگر ابزار بافندگی است. قیچی و چاقو را یا آهنگرهای محلی می‌سازند یا پیشه‌وران بسیاری که به آهن‌کاری اشتغال دارند، می‌سازند.
دار
یکی از مهم‌ترین وسایل کار «دار» است که در بعضی از مناطق «کارگاه» نیز نامیده می‌شود. دارهای گلیم‌بافی در هر منطقه بنا بر سنت‌ها، عادت‌ها و مقتضیات آن منطقه است. در هم تابیدن تارهای عمودی و پودهای افقی به‌وسیله‌ی دار، گلیم را از دیگر شیوه‌های منسوجات همچون قلاب‌دوزی و گره‌زنی متمایز می‌کند. دارهای گلیم‌بافی بسیار ساده است اما سادگی آن‌ها ارتباط چندانی با نوع بافتنی که به وسیله‌ی آن‌ها تولید می‌شود، ندارد. بافت‌های پیچیده نیز با دارهای ساده انجام می‌شود اما دارهای پیچیده‌تر غالبا به سرعت عمل می‌افزاید و از حجم کار جسمانی می‌کاهد.