تاریخچه گلیم‌بافی
از صنایع قدیمی مشهد می توان به گلیم بافی اشاره کرد که زیبایی و اصالت خود را از زمان گذشته تابحال در میان ایرانیان حفظ کرده است. یکی از مراکز بافت گلیم در مشهد میباشد که در آن، به بافت گلیم با الیاف مرغوب بهمراه ذوق و سلیقه ای بی مانند می پردازند. بسیاری از طرح های این گلیم ها از طبیعت، الهام گرفته شده است و در طرح های هنری و نقش های متنوع حیوانی بافته می شوند. دو نوع اصلی گلیم در مراکز صنایع دستی مشهد وجود دارد که به نام های سوماک و سوزنی می باشد.
گلیم سوزنی و سوماک از این نظر با هم تفاوت دارند که با وجود این که گره یک بافته در گلیم های سوزنی وجود دارد شبیه قالی هستند اما پرز ندارند. نداشتن پرز، یکی از وجه اشتراک های گلیم و بافته های سوزنی یا پیچ ها یا سوما ها است. توجه به چنس گلیم در هنگام خرید گلیم مشهد از اهمیت به سزایی برخوردار است. بهتر است بدانید که جنس گلیم ها با یکدیگر فرق دارد؛ جنس گلیم ها میتواند از نخ پشمی، پنبه ای و یا کنفی باشند.
در زمان های قدیم بشر پوست حیوانات را شکار می کرده و برای محافظت از بدن به عنوان زیر انداز استفاده می کرده است. بعد از مدتی به مرور دامداری و ریسیدن پشم رواج پیدا کرد. بافتن ابتدا در بین قبیله ها جزء اولین هنرهای دستی و به شمار می آمد. بر اساس شواهد و کاوش های باستان شناسی، بافندگی در میان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار انجام می شده. در واقع گلیم بافی یک مقدمه برای بافت فرش بوده است. آثار پیدایش استفاده از پشم بز و گوسفند برای هنرهای دستی حدود ۸۰۰۰ سال پیش می باشد.
در کل تاریخ آغاز قالی بافی را به ۱۵۰۰-۲۰۰۰ ق م تخمین زده شده و تاریخ آغاز گلیم بافی حدود ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ ق م بوده است. به عنوان مثال وجود قدیمی ترین فرشی که در دنیا کشف شده پازیریک نام دارد و متعلق به سال های ۳۵۰ تا ۵۰۰ هجری قمری می باشد.
انواع گلیم بافی
گلیم ساده یا دورو یا تخت
در این نوع گلیم‌ها بافت آن با روش پودگذاری انجام می‌شود و فقط دارای تار و پود است و در مقایسه با انواع دیگر گلیم ها ضخامت کمتری دارد. همچنین نگاره‌های دوروی گلیم یکسان است و از دو سمت آن یعنی پشت و رو می‌توان استفاده کرد. انواع گلیم ها مثل گلیم‌های قشقایی، گلیم‌های سنه و بیجار در کردستان و مسند و گلیم‌های ساده در اردبیل، گلیم‌های سمنان، زنجان و غیره در این گروه قرار دارد.
گلیم یک رو یا سوماک
نام سوماک از نام شامخیا شهری در قفقاز گرفته شده که در آن جا در طی قرن‌ها، گلیم های ظریف گلدار پودی بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پود پیچ انجام می‌گیرد. بافت گلیم های یک رو یا سوماک با روش پودپیچی و پیچش پود صورت می‌گیرد و از ضخامت بیشتری در مقایسه با گلیم‌های ساده برخوردار است و تار و پود پیچش و پود نازک است.
گلیم‌های خاص یا گلیم‌های یک رو ولی غیر سوماک
در بافت این نوع گلیم‌ها از تکنیک های بافت گلیم ساده (پودگذاری)، بافت گلیم سوماک (پودپیچی) و حتی در مواردی از شیوه‌ی بافت قالی (گره کامل) استفاده می‌شود. انواع گلیم‌های گل برجسته‌ی ایلام، گچمه در استان کهکیلویه و بویر احمد، شورکی که در استان خراسان و در شهر مشهد بافته می‌شود. گلیم رضا آباد خار توران که در شاهرود بافته می‌شود، گلیم سفره کردی خراسان هم در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.
ابزار کار گلیم بافی
- شانه
- کجووف ها
- سیخ پودکشی
- قیچی و چاقو
- دار
بافت گلیم های مرغوب با الهام از طرح های سنتی ایرانی توسط بافندگانی از روستاها و عشایر قسمت های مختلف کشور و تشکیل کارگاه های قالی بافی باعث رواج گلیم بافی شده است.
با گذشت زمان با توسعه فعالیت‌ها در زمینه هنرهای دستی، علاقه و نیاز داخلی به قالی، قالیچه و گلیم افزایش پیدا کرده و زمینه ی مساعدی برای بافت قالی ها و گلیم های اصیل ایرانی فراهم شد.